• ایا باید با دانشجویان در مورد خوکشی صحبت کنیم؟
هنوز عده ای اعتقاد دارند اگر از فردی که مستعد اقدام به خودکشی است در مورد بود و نبود افکار و تمایل به خودکشی از وی بپرسیم ممکن است وی را با پرسش های خود ترغیب به خودکشی بنماییم. از این رو از پرسیدن اینکه "آیا شما فکر خودکشی دارید؟ یا "برنامه ای برای اقدام به خودکشی دارید؟" پرهیز می کنند.
پاسخ این است که حتما اگر مشکوک شدیم حتما باید از وی در مورد فکر یا برنامه برای اقدام سوال بپرسیم.
واقعیت این است که فردی که فکر یا برنامه برای خودکشی دارد، خودش از بیان آن خودداری می کند یا به علت خجالت و یا اینکه آن را "ننگ" برای خود تلقی می کند و از بیان آن خودداری میکند. ولی خیلی مشتاق است که آن را با فرد یا استاد مورد اطمینانی در میان بگذارد شاید راهی و علاجی یابد و کمکی از کسی دریافت کند. با پرسش در این مورد افکار خودکشی و بیان احساس و افکار خود راحتتر می شود، همدمی می یابد، کمکی دریافت می کند. در بسیاری موارد با بیان این افکار میتوان به فرد مستعد کمک های لازم را تامین نمود و آخرین شانس برای زنده ماندن را برای وی تامین نمود.
نپرسیدن در مورد خودکشی و مکتوم ماندن آن، روزنه امید هر چند کوچک بسته میشود. بیان افکار و احساس فرد مستعد هر چند موقت تا راه علاجی پیدا شود، بار بزرگی از دوش وی برداشته میشود.
با پرسیدن در مورد افکار خودکشی، فرد مستعد به خودکشی احساس می کند که کسی در زندگی وی وجود دارد که وی را درک می کند و به احساس و افکار وی احترام می گذارد بدون اینکه قضاوتی در مورد وی داشته باش.
از سوی دیگر با این پرسش ها افکار و تمایل به خودکشی کشف می شود و میتوان وی را با مراکز مشاوره و درمانی مرتبط نمود دقیقا آن چیزیکه فرد به آن احتیاج دارد و نیاز دارد تا فرد مورد وثوق وی این ارتباط را برقرار نماید. با این پرسش و پاسخ مرحله بعد جلب اعتماد وی برای معرفی وی به مشاوره و سپردن وی به فرد متخصص برای تامین کمک های درمانی و مشاوره تخصصی است که اینجا استاد و فرد مورد اعتماد نقش پلی را بازی می کند که فرد را از بحران روانی که در گیر آن است به سمت و سوی کمک تخصصی هدایت می نماید.
هنوز عده ای اعتقاد دارند اگر از فردی که مستعد اقدام به خودکشی است در مورد بود و نبود افکار و تمایل به خودکشی از وی بپرسیم ممکن است وی را با پرسش های خود ترغیب به خودکشی بنماییم. از این رو از پرسیدن اینکه "آیا شما فکر خودکشی دارید؟ یا "برنامه ای برای اقدام به خودکشی دارید؟" پرهیز می کنند.
پاسخ این است که حتما اگر مشکوک شدیم حتما باید از وی در مورد فکر یا برنامه برای اقدام سوال بپرسیم.
واقعیت این است که فردی که فکر یا برنامه برای خودکشی دارد، خودش از بیان آن خودداری می کند یا به علت خجالت و یا اینکه آن را "ننگ" برای خود تلقی می کند و از بیان آن خودداری میکند. ولی خیلی مشتاق است که آن را با فرد یا استاد مورد اطمینانی در میان بگذارد شاید راهی و علاجی یابد و کمکی از کسی دریافت کند. با پرسش در این مورد افکار خودکشی و بیان احساس و افکار خود راحتتر می شود، همدمی می یابد، کمکی دریافت می کند. در بسیاری موارد با بیان این افکار میتوان به فرد مستعد کمک های لازم را تامین نمود و آخرین شانس برای زنده ماندن را برای وی تامین نمود.
نپرسیدن در مورد خودکشی و مکتوم ماندن آن، روزنه امید هر چند کوچک بسته میشود. بیان افکار و احساس فرد مستعد هر چند موقت تا راه علاجی پیدا شود، بار بزرگی از دوش وی برداشته میشود.
با پرسیدن در مورد افکار خودکشی، فرد مستعد به خودکشی احساس می کند که کسی در زندگی وی وجود دارد که وی را درک می کند و به احساس و افکار وی احترام می گذارد بدون اینکه قضاوتی در مورد وی داشته باش.
از سوی دیگر با این پرسش ها افکار و تمایل به خودکشی کشف می شود و میتوان وی را با مراکز مشاوره و درمانی مرتبط نمود دقیقا آن چیزیکه فرد به آن احتیاج دارد و نیاز دارد تا فرد مورد وثوق وی این ارتباط را برقرار نماید. با این پرسش و پاسخ مرحله بعد جلب اعتماد وی برای معرفی وی به مشاوره و سپردن وی به فرد متخصص برای تامین کمک های درمانی و مشاوره تخصصی است که اینجا استاد و فرد مورد اعتماد نقش پلی را بازی می کند که فرد را از بحران روانی که در گیر آن است به سمت و سوی کمک تخصصی هدایت می نماید.
در بیماران مبتلا به اختلال شناختی ماند الزایمر تحریک حس های 5 گانه در افزایش و توانبخشی ذهنی و شناختی بیماران میتواند موثر باشد. از این رو انجام فعالیت هایی که این حواس را تحریک نماید برای بیماران میتواند مفید باشد. این اقدامات را میتوان روزانه در منزل بیمار انجام داد.
پنج روش تحریک حسی چندگانه برای بیماران مبتلا به اختلال شناختی و آلزایمر
عملکرد حسیِ سالمندان با افزایش سن کاهش می یابد. از این رو فعالیت‌های حسی، سلامت عاطفی و جسمانی افراد مبتلا به دمانس را میتواند بهبود بخشد. تحریک حسی عبارت است از فعال شدن یک یا چند حس مانند چشایی، بویایی، بینایی، شنوایی و لامسه.
در سال‌های اخیر، تحریک حسی چندگانهMulti-Sensory Stimulation (MSS) به روشی پیشرو برای مراقبت از بیماران مبتلا به زوال عقل تبدیل شده است و در بسیاری از مراکز مراقبتی و درمانی استفاده میشود. تحریک با کمک ابزار و مواد مختلف انجام میشود برای مثال در شبیه سازی پیاده روی در ساحل، صدای امواج و ویدئویی که کوه ها و چند صدف را نشان میدهد مورد استفاده قرار می‌گیرد که حواس مختلف بیمار را به صورت همزمان درگیر میکند. اینگونه فعالیت‌های حسی، به دلیل مستقیم و بدون واسطه بودن و سادگی، آگاهی و توجه را افزایش میدهد.
انواع تحریک حسی و فواید آن:
۱) تحریک شنیداری
برای بالا بردن سطح خلق و خو و ادراک و افزایش آرامش بسیار مفید است. این نوع تحریک شامل طیف وسیعی از صداها است، از صداهای طبیعی (باران ملایم) گرفته تا صداهای غیر طبیعی مانند موسیقی شامل سمفونی موتزارت یا آهنگ‌های قدیمی. بسیاری از بیماران مبتلا به زوال عقل مشکلات شنوایی دارند، بنابراین تحریک این حس ضروری است. با گوش دادن به موسیقی، شعر، آواز و صداهای طبیعی مانند آبشار و بارش ملایم باران میتوان حس شنیداری را تحریک کرد.
نکته: همیشه به خاطر داشته باشید که سطح صدا را کنترل کنید زیرا صدای زیاد می تواند آزاردهنده باشد.
۲) تحریک لمسی
این نوع تحریک مربوط به درک بافت اشیاء و لمس است. مطالعه‌ای که توسط مجله آمریکایی “بیماری آلزایمر و سایر دمانس‌ها” انجام شده است بیان میکند که تحریک لمسی باعث افزایش تندرستی بیماران مبتلا به زوال عقل میشود.
برای ایجاد تحریک لمسی می‌توانید یک ساحل مجازی بسازید. مقداری ماسه را در یک جعبه خالی بریزید و آن را با صدف و سنگ و تعدادی توپ پر کنید. علاوه بر این، چیزهای دیگری مانند کاغذ سنباده، میوه های پلاستیکی و مخروط کاج نیز میتوانند برای تحریک لمسی استفاده شوند.
پنج روش تحریک حسی چندگانه برای بیماران مبتلا به اختلال شناختی و آلزایمر
عملکرد حسیِ سالمندان با افزایش سن کاهش می یابد. از این رو فعالیت‌های حسی، سلامت عاطفی و جسمانی افراد مبتلا به دمانس را میتواند بهبود بخشد. تحریک حسی عبارت است از فعال شدن یک یا چند حس مانند چشایی، بویایی، بینایی، شنوایی و لامسه.
در سال‌های اخیر، تحریک حسی چندگانهMulti-Sensory Stimulation (MSS) به روشی پیشرو برای مراقبت از بیماران مبتلا به زوال عقل تبدیل شده است و در بسیاری از مراکز مراقبتی و درمانی استفاده میشود. تحریک با کمک ابزار و مواد مختلف انجام میشود برای مثال در شبیه سازی پیاده روی در ساحل، صدای امواج و ویدئویی که کوه ها و چند صدف را نشان میدهد مورد استفاده قرار می‌گیرد که حواس مختلف بیمار را به صورت همزمان درگیر میکند. اینگونه فعالیت‌های حسی، به دلیل مستقیم و بدون واسطه بودن و سادگی، آگاهی و توجه را افزایش میدهد.
انواع تحریک حسی و فواید آن:
۱) تحریک شنیداری
برای بالا بردن سطح خلق و خو و ادراک و افزایش آرامش بسیار مفید است. این نوع تحریک شامل طیف وسیعی از صداها است، از صداهای طبیعی (باران ملایم) گرفته تا صداهای غیر طبیعی مانند موسیقی شامل سمفونی موتزارت یا آهنگ‌های قدیمی. بسیاری از بیماران مبتلا به زوال عقل مشکلات شنوایی دارند، بنابراین تحریک این حس ضروری است. با گوش دادن به موسیقی، شعر، آواز و صداهای طبیعی مانند آبشار و بارش ملایم باران میتوان حس شنیداری را تحریک کرد.
نکته: همیشه به خاطر داشته باشید که سطح صدا را کنترل کنید زیرا صدای زیاد می تواند آزاردهنده باشد.
۲) تحریک لمسی
این نوع تحریک مربوط به درک بافت اشیاء و لمس است. مطالعه‌ای که توسط مجله آمریکایی “بیماری آلزایمر و سایر دمانس‌ها” انجام شده است بیان میکند که تحریک لمسی باعث افزایش تندرستی بیماران مبتلا به زوال عقل میشود.
برای ایجاد تحریک لمسی می‌توانید یک ساحل مجازی بسازید. مقداری ماسه را در یک جعبه خالی بریزید و آن را با صدف و سنگ و تعدادی توپ پر کنید. علاوه بر این، چیزهای دیگری مانند کاغذ سنباده، میوه های پلاستیکی و مخروط کاج نیز میتوانند برای تحریک لمسی استفاده شوند.
۳) تحریک بصری
بینایی یکی از مهم‌ترین حواس است که به ما کمک می کند اطلاعات زیادی از محیط به دست آوریم. متأسفانه بیماری آلزایمر و انواع مختلف زوال عقل میتواند به طور قابل توجهی سیستم پردازش بینایی بیمار را تضعیف کند.
برای تحریک بصری میتوان از موارد زیر استفاده کرد:
فیلم و ویدئو: فیلم ها و ویدئوها حس شنوایی و همچنین حس بینایی را به صورت همزمان تحریک می‌کنند. فیلمی را انتخاب کنید که داستان ساده‌ای داشته باشد و فرد بتواند به آسانی سیر اتفاقات را دنبال کند. فیلم مورد علاقه بیمار یک انتخاب فوق العاده است، زیرا او احتمالاً بخش‌هایی از فیلم را به خاطر می آورد. فیلم‌هایی با صحنه‌ها و جلوه‌های بصری جذاب،-مثلاً فیلم‌هایی که در طبیعت اتفاق می‌افتند یا با موسیقی ملایم همراه هستند- توصیه می‌شوند.
چیدمان محیط: بسیاری از مراقبان از توجه به نحوه تزئین و چیدمان فضا برای بیماران مبتلا به آلزایمر یا زوال عقل غافل می‌شوند. ایجاد یک محیط محرک بصری میتواند برای افرادی که دچار این نوع دمانس هستند بسیار مفید باشد. عکس‌های نزدیکان و عزیزان بیمار را در معرض دید قرار دهید تا علاوه بر تحریک حس بصری به تقویت روحیۀ او کمک کنید.
۴) تحریک بویایی
برخی از پایدارترین خاطرات ما با استشمام بو فعال می‌شوند. رایحه ای که با یک مناسبت یا خاطره‌ای از گذشته مرتبط است فرد را به آن زمان می‌برد و خاطرات را زنده میکند. به همین منظور از رایحه درمانی به عنوان یکی از روش‌های تحریک حس بویایی استفاده میشود هرچند روغن‌هایی که در رایحه درمانی استفاده می‌شوند - مانند نعنا، اسطوخودوس و رزماری- دارای خواص درمانی مختلفی نیز هستند. در زیر به برخی از این خواص اشاره شده است:
• روغن اسطوخودوس: آرام بخش، تعدیل عواطف شدید
• روغن نعنا فلفلی: محرک مغز، آرام بخش اعصاب، بهبود توجه و تمرکز
• روغن رزماری: بهبود عملکرد شناختی
• روغن ترنج : افزایش خلق و خو و آرام بخش، تسکین اضطراب و افسردگی خفیف
5. تحریک چشایی
یک شام مطلوب یا یک غذای خاص که مدت‌ها پیش خورده شده است باعث یادآوری موجی از خاطرات میشود. چیزهای زیادی در آشپزخانه وجود دارد که می توان از آن‌ها برای تقویت غدد چشایی استفاده کرد. از ادویه‌ها و طعم دهنده‌های مختلف استفاده کنید که ممکن است حافظه یا حس چشایی را تحریک کند مثلاً زردچوبه سال هاست که به عنوان چاشنی در غذاهای شرقی استفاده می شود و علاوه بر آن به عنوان یک گیاه دارویی، خاصیت آرام بخش دارد. به علاوه، برخی خوراکی‌ها بیماری آلزایمر را بهبود می‌بخشند مانند دارچین، انواع توت‌ها، نارگیل و چای سبز و سیاه.
بینایی یکی از مهم‌ترین حواس است که به ما کمک می کند اطلاعات زیادی از محیط به دست آوریم. متأسفانه بیماری آلزایمر و انواع مختلف زوال عقل میتواند به طور قابل توجهی سیستم پردازش بینایی بیمار را تضعیف کند.
برای تحریک بصری میتوان از موارد زیر استفاده کرد:
فیلم و ویدئو: فیلم ها و ویدئوها حس شنوایی و همچنین حس بینایی را به صورت همزمان تحریک می‌کنند. فیلمی را انتخاب کنید که داستان ساده‌ای داشته باشد و فرد بتواند به آسانی سیر اتفاقات را دنبال کند. فیلم مورد علاقه بیمار یک انتخاب فوق العاده است، زیرا او احتمالاً بخش‌هایی از فیلم را به خاطر می آورد. فیلم‌هایی با صحنه‌ها و جلوه‌های بصری جذاب،-مثلاً فیلم‌هایی که در طبیعت اتفاق می‌افتند یا با موسیقی ملایم همراه هستند- توصیه می‌شوند.
چیدمان محیط: بسیاری از مراقبان از توجه به نحوه تزئین و چیدمان فضا برای بیماران مبتلا به آلزایمر یا زوال عقل غافل می‌شوند. ایجاد یک محیط محرک بصری میتواند برای افرادی که دچار این نوع دمانس هستند بسیار مفید باشد. عکس‌های نزدیکان و عزیزان بیمار را در معرض دید قرار دهید تا علاوه بر تحریک حس بصری به تقویت روحیۀ او کمک کنید.
۴) تحریک بویایی
برخی از پایدارترین خاطرات ما با استشمام بو فعال می‌شوند. رایحه ای که با یک مناسبت یا خاطره‌ای از گذشته مرتبط است فرد را به آن زمان می‌برد و خاطرات را زنده میکند. به همین منظور از رایحه درمانی به عنوان یکی از روش‌های تحریک حس بویایی استفاده میشود هرچند روغن‌هایی که در رایحه درمانی استفاده می‌شوند - مانند نعنا، اسطوخودوس و رزماری- دارای خواص درمانی مختلفی نیز هستند. در زیر به برخی از این خواص اشاره شده است:
• روغن اسطوخودوس: آرام بخش، تعدیل عواطف شدید
• روغن نعنا فلفلی: محرک مغز، آرام بخش اعصاب، بهبود توجه و تمرکز
• روغن رزماری: بهبود عملکرد شناختی
• روغن ترنج : افزایش خلق و خو و آرام بخش، تسکین اضطراب و افسردگی خفیف
5. تحریک چشایی
یک شام مطلوب یا یک غذای خاص که مدت‌ها پیش خورده شده است باعث یادآوری موجی از خاطرات میشود. چیزهای زیادی در آشپزخانه وجود دارد که می توان از آن‌ها برای تقویت غدد چشایی استفاده کرد. از ادویه‌ها و طعم دهنده‌های مختلف استفاده کنید که ممکن است حافظه یا حس چشایی را تحریک کند مثلاً زردچوبه سال هاست که به عنوان چاشنی در غذاهای شرقی استفاده می شود و علاوه بر آن به عنوان یک گیاه دارویی، خاصیت آرام بخش دارد. به علاوه، برخی خوراکی‌ها بیماری آلزایمر را بهبود می‌بخشند مانند دارچین، انواع توت‌ها، نارگیل و چای سبز و سیاه.
موثرترین راههای پیشگیری از خودکشی
اقای دکتر علی فخاری از دانشگاه تبریز، تحقیقی را در مورد اثر بخش ترین روش های پیشگیری از خودکشی انجام دادند و در سال 2023 به چاپ رساندند. نتایج پژوهش وی نشان داد که روش های زیر موثرتری روش برای پیشگیری از رفتارهای خودکشی می باشند.
1. تعیین یک نفر برای مراقبت از بیمار که لااقل در شرایط بحرانی بتواند 24 ساعت با فرد در معرض خودکشی و بالعکس در تماس باشد، تحت عنوان مدیر مراقبت که میتواند یک روانشناس و یا مددکار باشد
2. کشف و درمان بیماران افسرده. بیماری افسردگی عامل خطر مهمی برای اقدام به خودکشی می باشد. سایر تحقیقات نشان دادند که وجود افسردگی میتواند 4 تا 5 برابر خطر اقدام به خودکشی و فوت را افزایش دهد
3. ایجاد سیستم ثبت رفتارهای خودکشی در مراکز بهداشتی و بیمارستان های روانپزشکی برای رصد به موقع رفتارهای خودکشی و اقدام به موقع. ثبت رفتار ها بدون اقدام به موقع از خودکشی اثر موثری در کاهش رفتارهای خودکشی نخواهد داشت.
4. شناسایی محل های خطرناک شهر که بیشترین اقدام به خودکشی از آن نواحی رخ میدهد و ایجاد موانع فیزیکی در آن مکان ها
5. افزایش آگاهی جامعه از رفتارهای خودکشی به عنوان رفتار آسیب روانی و اجتماعی و زدودن انگ و عار از فردی که مبتلا به چنین رفتارهایی میشود
6. آموزش افراد کلیدی در ادارات و مدارک و سازمان ها و دانشگاهها که مرجع مراجعه افراد هستند. این افراد کلیدی در شناسایی افراد در معرض خطر و اقدام به موقع میتوانند بسیار موثر باشند
7. انجام تحقیقات موثر در شناسایی و پیشگیری از خودکشی
8. کاهش دسترسی به روش ها و وسایل خودکشی (مانند قرص برنج در کشور ما)
9. اجرای برنامه پیشگیری از خودکشی در مدارس (لازم به ذکر است که بیشتری اقدام به خودکشی بین سنین 20 تا 35 سال انجام میشود و طبق تحقیقات اینجانب و همکاران نزدیک به 3 % از اقدام به خودکشی ها در افراد کمتر از 15 سال و 15% بین سنین 15 تا 18 سال رخ میدهد
10. آموزش رسانه ها ی جمعی برای انتشار صحیح اخبار مربوط به خودکشی و کنترل رسانه های مجازی در انتشار اخبار خودکشی
اقای دکتر علی فخاری از دانشگاه تبریز، تحقیقی را در مورد اثر بخش ترین روش های پیشگیری از خودکشی انجام دادند و در سال 2023 به چاپ رساندند. نتایج پژوهش وی نشان داد که روش های زیر موثرتری روش برای پیشگیری از رفتارهای خودکشی می باشند.
1. تعیین یک نفر برای مراقبت از بیمار که لااقل در شرایط بحرانی بتواند 24 ساعت با فرد در معرض خودکشی و بالعکس در تماس باشد، تحت عنوان مدیر مراقبت که میتواند یک روانشناس و یا مددکار باشد
2. کشف و درمان بیماران افسرده. بیماری افسردگی عامل خطر مهمی برای اقدام به خودکشی می باشد. سایر تحقیقات نشان دادند که وجود افسردگی میتواند 4 تا 5 برابر خطر اقدام به خودکشی و فوت را افزایش دهد
3. ایجاد سیستم ثبت رفتارهای خودکشی در مراکز بهداشتی و بیمارستان های روانپزشکی برای رصد به موقع رفتارهای خودکشی و اقدام به موقع. ثبت رفتار ها بدون اقدام به موقع از خودکشی اثر موثری در کاهش رفتارهای خودکشی نخواهد داشت.
4. شناسایی محل های خطرناک شهر که بیشترین اقدام به خودکشی از آن نواحی رخ میدهد و ایجاد موانع فیزیکی در آن مکان ها
5. افزایش آگاهی جامعه از رفتارهای خودکشی به عنوان رفتار آسیب روانی و اجتماعی و زدودن انگ و عار از فردی که مبتلا به چنین رفتارهایی میشود
6. آموزش افراد کلیدی در ادارات و مدارک و سازمان ها و دانشگاهها که مرجع مراجعه افراد هستند. این افراد کلیدی در شناسایی افراد در معرض خطر و اقدام به موقع میتوانند بسیار موثر باشند
7. انجام تحقیقات موثر در شناسایی و پیشگیری از خودکشی
8. کاهش دسترسی به روش ها و وسایل خودکشی (مانند قرص برنج در کشور ما)
9. اجرای برنامه پیشگیری از خودکشی در مدارس (لازم به ذکر است که بیشتری اقدام به خودکشی بین سنین 20 تا 35 سال انجام میشود و طبق تحقیقات اینجانب و همکاران نزدیک به 3 % از اقدام به خودکشی ها در افراد کمتر از 15 سال و 15% بین سنین 15 تا 18 سال رخ میدهد
10. آموزش رسانه ها ی جمعی برای انتشار صحیح اخبار مربوط به خودکشی و کنترل رسانه های مجازی در انتشار اخبار خودکشی